Orzeczenie o niepełnosprawności - procedura krok po kroku

Niepełnosprawność –  jak dostać orzeczenie

Drogi Rodzicu!

Jeśli masz dziecko z problemami rozwojowymi, z naruszoną sprawnością fizyczną lub psychiczną, czyli nie w pełni sprawne, z upośledzonym stanem zdrowia (w tym ze spektrum autyzmu), masz prawo do wystąpienia o orzeczenie o niepełnosprawności dla swojego dziecka. Daje Ci ono szereg korzyści, świadczeń i przywilejów, takich jak np. odliczenia podatkowe, zasiłki, ulgowe przejazdy, pomoc w możliwości umieszczenia w domu pomocy społecznej.

GDZIE i z czym IDZIESZ?

Załatwisz swoją sprawę w powiatowym/miejskim zespole do spraw orzekania o niepełnosprawności. Musisz tylko przygotować kilka dokumentów oraz zebrać dokumentację medyczną swojego dziecka. Przede wszystkim:

1. Wypełniasz wniosek o wydanie orzeczenia o niepełnosprawności (dla osób poniżej 16 roku życia). Znajdziesz go na wielu stronach internetowych.
2. Występujesz do lekarza o zaświadczenie lekarskie o stanie zdrowia twojego dziecka (wydawane jest na specjalnym druku, który można uzyskać w powiatowym/miejskim zespole ds. orzekania o niepełnosprawności lub można ściągnąć go ze strony internetowej). Zaświadczenie takie może wypełnić każdy lekarz, każdej specjalności, również prywatny, pod którego opieką znajduje się dziecko. Lekarz pierwszego kontaktu nie ma prawa Ci odmówić wypełnienia takiego wniosku, choć oczywiście nie ma obowiązku wykonać tego „od ręki”. Ważne, aby lekarz pierwszego kontaktu miał wgląd w wyniki badań dziecka, tylko wtedy bowiem może w sposób wiarygodny wypełnić odpowiednie rubryki w zaświadczeniu.

Uwaga! Zaświadczenie jest ważne tylko 30 dni (nie miesiąc).

3. Do przygotowanej teczki wkładasz wszelkie wyniki badań medycznych (i psychologicznych) swojego dziecka, jakie posiadasz. Ważne są m.in. opinie psychologiczne, wyniki i oceny z przeprowadzonych terapii, karty szpitalne (bardzo przydatne dla orzeczników, zawierają bowiem diagnozy i istotne wyniki badań). Jeśli masz wyniki badań np. rezonansu magnetycznego, USG, tomografii komputerowej, prześwietlenia – przygotuje je również. Ale tu uwaga: jeśli wymienione wyżej wyniki badań są pozytywne, tj. nie wskazują na to, że naszemu dziecku coś dolega, to nie warto ich dołączać. Nie przydadzą się orzecznikom, albo będą wręcz działać na niekorzyść osoby orzekanej, będą bowiem świadczyć o dobrym funkcjonowaniu dziecka. Nie będą więc stanowiły dobrej podstawy do stwierdzenia, iż dziecko potrzebuje orzeczenia o niepełnosprawności.

OCENA twojego WNIOSKU

W zespole orzekającym jest dwóch orzeczników. Jednym zawsze jest lekarz – specjalista od określonej niepełnosprawności. Np. w przypadku osób z niepełnosprawnością ruchową może to być ortopeda, neurolog, czasami internista posiadający właściwe uprawnienia. W przypadku schorzeń serca – kardiolog (lub internista posiadający właściwe uprawnienia). W przypadku chorób oczu – okulista (lub internista posiadający właściwe uprawnienia). W przypadku osób z niepełnosprawnością intelektualną – na ogół psychiatra (lub neurolog lub internista posiadający właściwe uprawnienia). Drugim orzecznikiem może być psycholog, pracownik socjalny, doradca zawodowy, pedagog. Przy orzekaniu o niepełnosprawności intelektualnej lub przy zaburzeniach typu psychicznego jest to psycholog.

Co orzecznicy wezmą pod uwagę, rozpatrując twój wniosek, analizując załączone zaświadczenia, dokonując badania (lekarz), prowadząc wywiad (lekarz i drugi orzecznik)?

• Kryterium czasowe – a więc to, czy osoba wymaga pomocy sporadycznie, okresowo (np. w przypadku nasilenia objawów chorobowych, a w okresie remisji jest samodzielna), czy pomoc orzekanej osobie ma być świadczona przez długi okres czasu, oraz
• Zakres w jakim czynności pomocowe są niezbędne dla funkcjonowania osoby (np. stopień zdolności/niezdolności dziecka do samoobsługi, samodzielnego poruszania się czy komunikowania z otoczeniem).  

W przypadku dzieci do 16 roku życia orzecznicy – w zależności od stanu naruszenia sprawności organizmu – mogą wydać trzy rodzaje decyzji:

1. O braku niepełnosprawności.
2.  O naruszeniu sprawności psychofizycznej o przewidywanym okresie trwania powyżej 12 miesięcy, powodującej ograniczenia w rozwoju zdolności do czynności samoobsługowych stosownie do wieku, oraz wymagająca pomocy w procesie leczenia, rehabilitacji lub edukacji.
3. O naruszeniu sprawności psychofizycznej o przewidywanym okresie trwania powyżej 12 miesięcy, powodującej konieczność zapewnienia całkowitej opieki i pomocy w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych w sposób przewyższający wsparcie potrzebne osobie w danym wieku.

Gdy dziecko KOŃCZY 16 lat

Od 16 roku życia dziecko przestaje być orzekane jako dziecko i jest podczas procesu orzekania traktowane jak dorosły. Różnica w orzekaniu między dziećmi poniżej i powyżej 16 roku życia jest taka, że poniżej tego wieku uzyskuje się orzeczenie o niepełnosprawności, a powyżej – orzeczenie o stopniu niepełnosprawności (lekkim, umiarkowanym lub znacznym).

Procedura uzyskiwania tego orzeczenia jest podobna do wcześniejszej. Z tym, że wniosek o wydanie orzeczenia o niepełnosprawności dla osób powyżej 18 roku życia – musi podpisać twoje dorastające dziecko. Ponieważ często nie potrafi ono samodzielnie wypełnić tego dokumentu, możesz wypełnić wniosek za nie, a ono je tylko podpisze. Osoby w wieku od 16 – do ukończenia 18 lat, mimo, że są orzekane jak dorosłe, według prawa są jednak dziećmi i wszelkie dokumenty zbierają, podpisują, przekazują i odbierają rodzice.

Zwróć szczególną uwagę na dokumentację medyczną, którą dołączasz. Od niej w dużym stopniu zależy, jaki stopień niepełnosprawności zostanie przyznany twojemu dziecku. Rodzice często załączają ORZECZENIE O POTRZEBIE KSZTAŁCENIA SPECJALNEGO z poradni psychologiczno-pedagogicznej. I dobrze, zawiera ono bowiem wiele istotnych informacji na temat funkcjonowania dziecka. Ale potrzebne są też inne badania, które będą traktowane przez zespół orzekający za istotne dla sprawy.

Warto zbadać: INTELIGENCJA

Jeśli twoje dziecko ma naruszoną sprawność psychiczną – trudno tutaj o twarde tego dowody. Bo ma, czy nie ma? Opinie mogą być różne. Musi być diagnoza. Przy zaburzeniach typu psychicznego konieczne jest przedstawienie wypisów np. z wizyt w poradni psychiatrycznej, szpitalu, poradni neurologicznej. Na podstawie tych dokumentów lekarz-orzecznik będzie mógł ocenić, czy osoba orzekana spełnia kryteria konieczne do uzyskania orzeczenia.

Przy niepełnosprawności intelektualnej – potrzebne są wyniki badań testowych. Można je uzyskać w rejonowej poradni psychologiczno-pedagogicznej, gdzie należy poprosić o wykonanie badania psychologicznego oraz o wpisanie do opinii wyniku liczbowego tzw. ilorazu inteligencji. Ale wyniki te można również uzyskać w poradniach zdrowia psychicznego, oczywiście honorowane są również wyniki podane przez prywatnych specjalistów.

Uwaga: wyniki takich badań są ważne ok. 2 lata, albowiem iloraz inteligencji nie jest wartością stałą, daną nam raz na zawsze. Zmiany mogą wynikać z różnych rzeczy. Np. u starszych osób – najczęściej z demencji: pogarsza się funkcjonowanie, możliwość pojmowania, przyswajania nowych informacji. Może też wynikać z choroby (miażdżyca, udary, padaczka lekooporna, choroby ośrodkowego układu nerwowego). U dzieci, które od początku rozwijały się z opóźnieniem często zdarza się, że opóźnienie to relatywnie powiększa się, tj zachodzi coraz większa różnica pomiędzy możliwościami naszego dziecka i jego rówieśnikami, bowiem przyrosty jego umiejętności są coraz mniejsze. Ale zdarza się też, że wyniki uzyskane przez nasze dzieci poprawiają się! Jest to skutek wielkiego wysiłku rodziców, pedagogów, rehabilitantów i wreszcie samych zainteresowanych, czyli dzieci, ich pracy. Jeśli tak się zdarza – bardzo się cieszymy, ale musimy też wziąć pod uwagę fakt, że dziecko może podczas kolejnego spotkania w miejskim/powiatowym zespole ds. orzekania o niepełnosprawności nie otrzymać orzeczenia, albo może ono mieć inny, „łagodniejszy” stopień.

Uwaga! Jeśli twoje dziecko ma stwierdzone lekką niepełnosprawność intelektualną i jest to jedyna jego dolegliwość, nie będzie to wskazaniem do uzyskania orzeczenia o niepełnosprawności. Jeśli oprócz tego ma inne problemy zdrowotne, np. padaczkę (ale też nie każdy jej rodzaj), cukrzycę typu pierwszego itp. – ma szansę na uzyskanie orzeczenie z tej właśnie przyczyny.

NIE CHOROBA, lecz zła sprawność

Podczas orzekania o niepełnosprawności/stopniu niepełnosprawności orzecznicy kładą nacisk nie na chorobę, nie na samą niepełnosprawność, ale na jej SKUTKI.

Jeśli ktoś choruje np. na cukrzycę i z tego powodu stara się o orzeczenie o niepełnosprawności, to może się zawieść. Cukrzyca sama w sobie nie jest powodem, aby otrzymać orzeczenie o niepełnosprawności. Dopiero powikłania wynikające z tej choroby, takie jak np. retinopatia, polineuropatia, nefropatia, stopa cukrzycowa itp. mogą być wskazaniem do uzyskania orzeczenia.

Powiatowe/miejskie zespoły do spraw orzekania o niepełnosprawności oceniają:

• Jaki jest przewidywany czas trwania upośledzenia stanu zdrowia z powodów chorobowych – i nie może być on krótszy niż 12 miesięcy;
• Jaki jest stopień zdolności/niezdolności do zaspokajania potrzeb życiowych, takich jak: samoobsługa, samodzielne poruszanie się, komunikowanie z otoczeniem. W jakim stopniu osoba orzekana wymaga zapewnienia jej stałej pomocy czy też wręcz opieki. Każde dziecko, nawet w 100 proc. zdrowe wymaga opieki i pomocy, musi więc to być zakres przewyższający zakres opieki nad zdrowym dzieckiem w danym wieku;
• Jaki jest stopień zaburzenia funkcjonowania organizmu, tj jak często i w jakim nasileniu osoba orzekana potrzebuje systematycznych i częstych zabiegów leczniczych i rehabilitacyjnych w domu i poza domem.

DECYZJE dotyczące osób orzekanych po 16 roku życia mogą być następujące:

1. Brak niepełnosprawności;
2. Lekki stopień niepełnosprawności: gdy mamy do czynienia z naruszeniem sprawności organizmu powodującym w istotny sposób (tak stanowią przepisy) obniżenie zdolności osoby orzekanej do wykonywania pracy, w porównaniu do zdolności, jaką wykazuje osoba o podobnych kwalifikacjach zawodowych z pełną sprawnością psychiczną i fizyczną lub gdy osoba orzekana ma ograniczenia w pełnieniu ról społecznych dające się kompensować przy pomocy wyposażenia w przedmioty ortopedyczne, środki pomocnicze lub środki techniczne;
3. Umiarkowany stopień niepełnosprawności, kiedy mamy do czynienia z sytuacją naruszenia sprawności organizmu powodującą, że osoba orzekana wymaga czasowej i częściowej pomocy ze strony innych osób w celu pełnienia ról społecznych. Konieczność pomocy może dotyczyć: czynności samoobsługowych, prowadzenia gospodarstwa domowego, współdziałania w procesie leczenia, rehabilitacji, współdziałania w procesie edukacji.
4. Znaczny stopień niepełnosprawności, kiedy z powodu naruszenia sprawności organizmu osoba orzekana jest niezdolna do pracy lub zdolna do pracy jedynie w warunkach pracy chronionej; wymaga długotrwałej opieki i pomocy ze strony innych osób w codziennej egzystencji; jest całkowicie zależna od osób ze swego otoczenia. Nie jest w stanie bez pomocy innych osób zaspokajać podstawowych potrzeb życiowych.

Na KOMISJI

Do gabinetu wchodzi twoje 18-letnie (pełnoletnie) dziecko samo, chyba że lekarz zdecyduje inaczej. Jeśli orzecznik nie może się z pacjentem porozumieć, zaprasza rodzica/osobę towarzyszącą do środka. Lekarz ma ograniczony czas, jaki może poświęcić pacjentowi, kolejne osoby orzekane są zapraszane na określone godziny. Dlatego orzecznicy przygotowują się wcześniej do rozmowy z osobą orzekaną, wypisują dane do komputera, przeglądają historię choroby. Podczas wywiadu „uściślają” pewne rzeczy, próbują ustalić, jaki jest rzeczywisty stan osoby orzekanej i jakie ma ona ograniczenia życiowe w związku z problemami w funkcjonowaniu.

Osoby poniżej 18 roku życia wchodzą do gabinetu z rodzicami, zawsze, tak stanowi prawo.

Po zakończeniu zespołu, po wyjściu wszystkich osób, orzecznicy odbywają naradę orzeczniczą, podczas której uzgadniają (często wertując raz jeszcze dostarczoną dokumentację) czy mogą przyznać orzeczenie, a jeśli tak – to jakiego rodzaju. Jeśli zachodzi jakaś istotna różnica zdań (co dzieje się rzadko), ostateczną decyzję podejmuje lekarz, jako osoba przewodnicząca zespołowi. Drugi orzecznik w takim przypadku musi na piśmie uzasadnić, dlaczego nie zgadza się z decyzją przewodniczącego zespołu.

ODWOŁAJ się od decyzji

Czasami rodzice odwołują się od decyzji komisji. Informacje o możliwości odwołania są zawarte w dokumencie uzyskanym przez osoby orzekane (czyli w decyzjach o przyznaniu lub nieprzyznaniu orzeczenia). Jeśli osoba występująca o orzeczenie czuje się skrzywdzona z powodu otrzymanej decyzji – to oczywiście procedury odwoławcze są po to, by w takich przypadkach z nich korzystać. A jeśli odwołanie do wojewódzkiego zespołu ds. orzekania o niepełnosprawności nie poskutkuje, swoich praw można dochodzić w sądzie.

Uwagi dodatkowe – informacje, o które często pytają rodzice:

• Jeśli przychodzisz do powiatowego zespołu orzekającego ponownie, po „przedłużenie” orzeczenia, pamiętaj – przedstawiasz tylko dokumentację z ostatniego okresu, tj od uzyskania poprzedniego orzeczenia. Dla lekarza ważne jest to, co się działo od  momentu wydania poprzedniego orzeczenia do chwili obecnej.
• Wielu rodziców chce, aby w orzeczeniu została zaznaczona potrzeba skierowania dziecka na warsztaty terapii zajęciowej. W myśl obowiązujących przepisów warsztaty takie zostały pomyślane jako miejsce, gdzie niepełnosprawna osoba uzyskuje pomoc w postaci różnego rodzaju rehabilitacji, której celem jest przystosowanie tej osoby do samodzielnej egzystencji (a więc nie stale ma uczestniczyć w tych warsztatach, ale jedynie przez jakiś określony czas, do chwili uzyskania poprawy w funkcjonowaniu).

Dziękujemy PSYCHOLOG KRYSTYNIE GRUNDULS za merytoryczną pomoc w przygotowaniu tekstu.